Arts-onderzoeker Fjodor Yousef Yengej (Universitair Medisch Centrum Utrecht en Hubrecht Instituut) kan het nierweefsel van een specifieke patiënt namaken met stamcellen. Dat is handig om bijvoorbeeld uit te proberen welk medicijn het beste zal werken bij zo’n patiënt.

‘Onze manier van kweken is nieuw’, zegt Fjodor Yousef Yengej, terwijl hij zich voor even uit zijn drukke werkzaamheden in het lab losmaakt. ‘Waar collega’s stamcellen uit embryo’s of hergeprogrammeerde stamcellen gebruiken, halen wij onze stamcellen uit volwassen nieren. Zulke ‘volwassen stamcellen’ zitten van nature in je nieren. Ze repareren schade. Pas als de schade te ernstig wordt en stamcellen het niet meer aankunnen, ontstaat permanente, chronische nierschade.’

Helende krachten

Ook in een kweekschaaltje laten de stamcellen hun helende krachten zien. Fjodor voegt biologische stoffen toe die de cellen doen ‘denken’ dat ze nierschade moeten repareren. ‘Dan groeien de stamcellen binnen een week uit tot nierbuisjes van een halve millimeter groot. Zulke nierbuisjes zijn een belangrijk onderdeel van de nier: ze halen de moeilijkst te verwijderen afvalstoffen uit het bloed. En  ze nemen nuttige stoffen op uit de urine, zodat je die niet uitplast. We  hopen dat we de gekweekte nierbuisjes kunnen gebruiken om dialyse te verbeteren. Of misschien kunnen we er in de toekomst zelfs een beschadigde nier mee herstellen of een stuk van  een nieuwe nier bouwen.’

Niercellen uit urine halen

‘We kunnen nog niet héle nierbuisjes namaken met stamcellen, maar wel delen ervan.’ En de ontwikkelingen gaan snel. ‘Eerst maakten we de gekweekte nierbuisjes, ook wel tubuloids genoemd, uit nierweefsel dat over was na bijvoorbeeld een nierbiopsie. Nu kunnen we de nierbuisjes ook maken van niercellen die we uit de urine halen. We kunnen er snel véél tubuloids mee kweken. En wanneer je tubuloids maakt uit cellen van nierpatiënten, kun je er verschillende ziekten mee nabootsen. Zo hebben we tubuloids gemaakt met de erfelijke ziekte cystinose, een zeldzame stofwisselingsziekte die de nieren aantast. We hebben ook tubuloids gemaakt met verschillende soorten nierkanker. Verder hebben we tubuloids geïnfecteerd met het BK-virus, een virus dat na transplantatie soms kan leiden tot het verlies van de donornier. Bij al deze ziekten blijken de gekweekte nierbuisjes zich net zo te gedragen als de nierbuisjes van de patiënt die de stamcellen doneerde.’

Nierbehandeling op maat

Dat opent de deur naar allerlei toepassingen. ‘Je kunt de ‘zieke’ tubuloids gebruiken voor onderzoek naar nierziekten, nieuwe medicijnen en het herstellen van nierweefsel. En je kunt ze gebruiken voor personalized medicine.’ Dat betekent: tubuloids maken van een specifieke patiënt en ze daarna gebruiken voor het vinden van een behandeling op maat. Fjodor: ‘Hoe fijn zou het zijn als je arts in de toekomst een behandeling éérst op jouw tubuloids kan uitproberen, zodat je weet of de behandeling goed werkt?’

Tekst: Berber Rouwé