Vegetarisch en veganistisch eten bij een nieraandoening

Vegetarisch en veganistisch eten. Dat had jarenlang een geitenwollen-sokken-imago. Inmiddels is dit veranderd en worden deze eetpatronen steeds populairder. Niet meer alleen vanwege dierenwelzijn of het milieu, ook vanwege gezondheidsredenen. Maar... bij mensen met nierschade is begeleiding van een diëtist, gespecialiseerd in nierziekten, aan te raden. Want vooral bij veganistisch eten komt veel meer kijken dan simpelweg het vervangen van een stukje vlees.

Steeds meer Nederlanders willen minder of geen vlees eten vanwege de positieve gezondheidseffecten: het verlagen van de bloeddruk en een kleiner risico op hart­ en vaatziekten. Ook het risico op bijvoorbeeld darmkanker wordt minder.

Het eten van vooral plantaardige voedings­middelen wordt ook wel aangeduid als een plantdominant voedingspatroon. Hieron­der vallen een vegetarische of veganisti­sche leefstijl, maar ook mediterraanse eetgewoonten en het DASH­dieet (Dietary Approaches to Stop Hypertension).

Effecten bij nierpatiënten?

Tien studies tonen meer gunstige dan ongunstige effecten aan (alle in de predia­lysefase, de periode van voorbereiding op dialyse of een transplantatie). Die positieve effecten zijn onder andere een minder hoge bloeddruk, minder eiwitverlies in de urine of afvallen bij overgewicht. Ook zijn verbeteringen van de calcium­ fosfaathuishouding en de zuurgraad in het lichaam aangetoond.

Tegelijk moet ik aantekenen dat in een plantdominant eetpatroon voedingsmid­delen ontbreken die gunstige gezond­heidseffecten kunnen hebben, denk aan zuivelproducten en vis. Zuivel verkleint de kans op diabetes mellitus en darmkanker, vis vermindert het risico op hart­ en vaatziekten.

Bedenk ook dat je, om bij een volledig plantaardig eetpatroon voldoende vitami­nes en mineralen uit je voeding te kunnen halen, veel groente, fruit, peulvruchten, noten, zaden en pitten zult moeten eten. Dit kan per dag oplopen tot wel vier porties fruit, driehonderd gram groente, met daarnaast nog dagelijks peulvruchten en tenminste vijfentwintig gram noten/zaden/pitten of een combinatie hiervan. Maar het voorgaande levert nog niet alle benodigde vitamines en mineralen op. Als je een veganistisch eetpatroon volgt, zul je ALTIJD supplementen nodig hebben.

Een vegetarisch of veganistisch eetpa­troon is rijk aan kalium. Kaliumrijke voe­ding als fruit, peulvruchten, noten, groente en brood is gezond. Maar voor mensen met een nierfunctie van 30% of lager kan een kaliumrijk eetpatroon schadelijk zijn. Als de nieren niet goed werken, kan er te veel kalium achterblijven in het bloed. Dit gebeurt pas als de nierfunctie heel slecht is. Te veel kalium in het bloed kan leiden tot hartklachten, zoals hartritmestoornissen. Bij een veel te hoog kaliumgehalte in het bloed bestaat zelfs kans op een hartstilstand.

Een plantdominant eetpatroon kan dus té hoge kaliumwaardes tot gevolg hebben, maar dit hoeft niet. Dit verschilt per persoon. Raadpleeg daarom altijd je behandelaar of een nierdiëtist als je wilt overstappen naar vegetarisch of veganistisch eten.

Het voordeel van fruit, peulvruchten en groenten is trouwens dat ze ook vezels bevatten. En dat bevordert het uitscheiden van kalium via de stoelgang. In de predialyse kan het dus zelfs wenselijk zijn om plantaardig te gaan eten. Maar hoe zit dat bij mensen die dialyseren? Naar een plantdominant eetpatroon is bij deze groep nog niet zoveel onderzoek gedaan.

Eiwit

Wanneer je dialyseert, heb je meer eiwitten nodig dan anderen. Tijdens de dialysebehandeling spoel je namelijk de bouwstoffen van eiwitten (aminozuren) uit. Deze moeten via voeding weer worden aangevuld.

Wanneer je vegetarisch eet, kun je de eiwitten uit vlees of vis vervangen door bijvoorbeeld tofu, tempé, peulvruchten of een kant­-en-­klare vleesvervanger. Ik adviseer dan erop te letten dat zo’n vleesvervanger 15 gram eiwit per 100 gram bevat. Daarbij raad ik aan tenminste 100 gram van deze vervanger te eten, want dat is vergelijkbaar met één portie vlees. Daarbij is ook belangrijk er alert op te zijn dat een vleesvervanger per 100 gram liefst minder dan anderhalf gram zout bevat. Een ei is vergelijkbaar met een halve tot een derde portie vlees, dus niet voor 100% een vervanger. Er zijn inmiddels restaurants die een bloemkoolsteak of rode bietenburgers serveren. Mensen denken dan dat dit vleesvervangers zijn, maar dit gaat om goed op smaak gebrachte groentesoorten.

Verder zijn plantaardige eiwitpoeders een mogelijkheid. Maar deze, en dat geldt eveneens voor eiwitverrijkte producten uit de supermarkt (repen, toetjes, dranken, etc.), kunnen erg hoge gehaltes aan kalium en fosfaat bevatten (dit wisselt sterk per product). Desondanks kan het toch zinvol zijn om ze in te zetten. Want het behoud van spiermassa en conditie is ook wat waard.

IJzer

Het hormoon EPO stimuleert de aanmaak van rode bloedcellen, maar door nierschade kan dit hormoon onvoldoende worden aangemaakt, waardoor bloedar­moede ontstaat. Dit gaat vaak samen met een (te) laag ijzergehalte in je bloed. Extra ijzer kun je dan via voe­ding binnenkrijgen. Bij een plantdominant voedings­patroon is dat lastig (maar niet onmogelijk).

Plantaardige bronnen van ijzer zijn volkoren producten als aardappelen en groene blad­groente. Ook de vleesvervanger seitan en diverse kant­en­klare vleesvervangers bevatten ijzer, maar deze worden niet aangeraden vanwege het hoge zout­ en fosfaatgehalte.

Daarbij kunnen producten met vitamine C, zoals sinaasappelen en kiwi’s de opname van ijzer bevorderen. Maar let op: koffie, theïne (met name in zwarte theesoorten) en calcium (zuivel­producten) werken de opname van ijzer tegen. Bij je ontbijt zou je, in verband hiermee, een kopje thee dan beter kunnen vervangen door een glas sinaasappelsap.

Verder zijn er medicijnen die helpen het ijzer­gehalte bij bloedarmoede omhoog te brengen: www.nieren.nl/bibliotheek/106­medicijnen­te­gen­bloedarmoede/317­ijzer. Overleg met je arts hierover.

Vitamine B12 en bloedarmoede

Vitamine B12 komt vrijwel alleen voor in dierlijke producten, zoals vlees, zuivel, vis en eieren Een tekort hieraan kan leiden tot bloedarmoede. Signalen dat je daaraan lijdt, zijn onder andere vermoeidheid, duizeligheid, hartkloppingen en oorsuizen. Een tekort kan ook gevolgen hebben voor de werking van je zenuwstelsel: je kunt last krijgen van tintelende vingers, geheugenverlies, coördinatiestoornissen of spierzwakte in de benen.

Vegetariërs en veganisten krijgen veelal te weinig van deze vitamine binnen. Een tekort kan haast niet via plantaardige voeding worden aangevuld, omdat B12 daar niet in zit. Dit is op te lossen met supplementen, zoals zuigtabletten met methylcobalamine, een vorm van B12: vraag je diëtist om advies hierover.

Hoe snel je een tekort aan vitamine B12 oploopt, is trouwens niet echt duidelijk. Je merkt er vaak pas na enkele maanden tot een jaar iets van. Dit komt omdat B12 in je lichaam wordt opgeslagen als reservevoorraad. Als je minder producten met B12 gaat eten, hangt het er in geval van nood van af hoe snel die voorraad uitgeput raakt. Pas als deze op raakt, kun je de eerder genoemde gezondheidsproblemen krijgen.

Of vegetarisch of veganistisch eten haalbaar is voor jou als nierpatiënt, kan dus afhankelijk zijn van het stadium waarin je nierschade verkeert. Een volledig of deels plantaardig eetpatroon volgen, kost tijd en energie, elke dag opnieuw. En wanneer behandelingen als dialyse of trans­plantatie in zicht komen, voel je je meestal niet zo energiek meer. Afvalstoffen bouwen zich op in het bloed, waardoor de eetlust kan afnemen, smaakveranderingen optreden en je zelfs zo misselijk kunt worden dat je moet braken. Ook vermoeidheid en concentratieproblemen kunnen voorkomen. Het inpassen van een plantdominant eetpatroon in het dagelijkse bestaan kan dan erg tegenvallen. Begeleiding van een diëtist, gespecialiseerd in nierziekten, is daarbij zéér sterk aan te raden.

Tekst: Lara Bartelds, nierdiëtist Meander MC, Amersfoort

Vega eten en nierziekte, hoe doet zíj dat?

Een van onze Wisselwerking-redacteuren eet al ruim dertig jaar vegetarisch en zoutarm. Wat zegt zij hierover?

'Vegetarisch eten ingewikkeld? Dacht het niet! Dertien jaar was ik, toen mijn biologieleraar onomwonden vertelde hoe dieren lijden in de bio-industrie. Ik wist niet wat ik hoorde. Mijn leraar legde ook uit hoe vegetarisch eten een makkelijke, gezonde en erg effectieve manier is om zelf iets te doen tegen klimaatverandering, milieuvervuiling en verwoesting van het regen­woud. Ik werd vegetariër en al snel mijn moeder ook.

Toen ik zelf moeder werd, was het vanzelfspre­kend dat we onze kinderen op zouden voeden met vegetarisch eten. Inmiddels zijn ze tieners en overtuigde vegetariërs.

Hoe ons gezin het doet? Op dagen dat ik het simpel wil houden, eet ik overdag zo weinig mogelijk zout. Ik neem bijvoorbeeld pap zonder toegevoegd zout (met sojamelk of koemelk, net wat je wilt) voor het ontbijt, in plaats van een dubbele boterham met kaas. Daardoor heb ik ‘s avonds de ruimte om een makkelijke maar zoute vlees­vervanger te eten, zoals een sojaburger met daarin voldoende eiwit, vitamine B12 en ijzer.

Op andere dagen halen we onze eiwitten uit minder zoute dingen, zoals noten, bonen, tofu, tempeh of Quorn-stukjes naturel (gemaakt van paddenstoel-eiwit). En ik slik vegan multivitaminetabletten.

Win-win met nierdiëtist

Voor inspiratie gebruik ik kookboeken als De dikke vegetariër van Mark Bittman. Of ik google Indiase recepten. De Indiase keuken bevat een rijkdom aan lekkere vegetarische gerechten en gebruikt veel kruiden, waardoor je geen zout hoeft toe te voegen.   

En soms is een beetje professionele hulp fijn. Na een lange ziekenhuisopname kreeg ik, verzwakt en continu misselijk, een dieet dat zo ingewik­keld was dat ik bijna niks meer durfde te eten. Ik was bang dat ik het ‘verkeerd’ zou doen en mijn nierziekte opnieuw zou ontsporen.

Mijn nierdië­tist was één brok positivisme. Ze gaf me vertrou­wen in mijn vegetarische dieet en vertelde dat plantaardig eten zelfs voordelig kan zijn voor mijn gezondheid. Ik zou ook veganist kunnen worden, als ik wilde. Mijn hart maakte een vreugdesprongetje. Dat wilde ik al jaren, maar ik was bang dat het ongezond zou zijn!

Met mijn nieren gaat het nu goed. En mijn eetpatroon is win­win: het is niet alleen beter voor de aarde en de dieren, maar ook voor mij en mijn nieren.'