Te veel antistoffen, tóch een transplantatie

Ongeveer 15% van de nierpatiënten is hoog-geïmmuniseerd. Zij hebben zo veel antistoffen opgebouwd dat er vrijwel geen donornieren voor hen zijn. Immunoloog Sebastiaan Heidt doet onderzoek naar een behandeling voor hoog-geïmmuniseerde nierpatiënten, zodat hun kans op een donornier groter wordt. Hoe hij dat doet, vertelt hij hier én op de Wetenschapsdag op 12 oktober.

Hoog-geïmmuniseerd houdt het volgende in. Een steeds grotere groep nierpatiënten heeft weinig tot geen kans op een donornier die goed bij het lichaam past. Zij hebben afweer gevormd in de vorm van antistoffen tegen lichaamsvreemde weefselkenmerken. Dat kan komen door een eerdere transplantatie, een bloedtransfusie of een zwangerschap. Deze antistoffen zullen de donornier ‘aanvallen’ waardoor het lichaam de nier kan afstoten.

Revolutionair

Er bestaat geen behandeling waarmee precies de cellen worden verwijderd die de antistoffen aanmaken. In plaats daarvan pakken bestaande behandelingen het hele afweersysteem aan, ook de cellen die patiënten hard nodig hebben om ziekteverwekkers als bacteriën en virussen te bestrijden. Maar met nieuwe moleculairbiologische technieken komt misschien toch een gerichte behandeling in zicht.

Immunoloog Sebastiaan Heidt kijkt daarvoor naar een revolutionaire ontwikkeling die de laatste jaren gaande is in het kankeronderzoek. Daar is het gelukt om zogeheten T-cellen te maken die specifiek de kankercellen verwijderen en de gezonde cellen sparen. Zoiets wil hij ook bereiken voor nierpatiënten met te veel antistoffen in het bloed.

‘Als we daarin slagen, is dat uniek’, aldus Sebastiaan. ‘Er bestaat nog geen enkele specifieke manier om precies die cellen aan te pakken die een afstoting veroorzaken. De afweeronderdrukkende medicijnen (immunosuppressiva) die niertransplantatiepatiënten gebruiken om afstoting tegen te gaan, zijn een mokerslag voor het hele immuunsysteem, met alle bijwerkingen van dien. Dit is de eerste keer dat we precies die cellen gaan aanpakken die afstoting veroorzaken.’

Dankzij een nierpatiënt

Heidts studie is om nog een andere reden uniek. Het oorspronkelijke idee ervoor kwam namelijk van een nierpatiënt die na twee afgestoten donornieren zelf hoog-geïmmuniseerd is. ‘Ik kreeg een  telefoontje van iemand met een onderzoeksidee’, aldus Sebastiaan. ‘Deze man bleek Tony de Ronde te heten en had een goed verhaal. Hij las over het verwijderen van T-cellen in kankersetting en dacht dat het mogelijk moest zijn dit ook te gebruiken in de nefrologie.’

Vorig jaar september overleed Tony de Ronde. Wrang is dat hij geen voordeel meer zal hebben van nieuwe effectievere behandelingen die deze studie mogelijk oplevert.

Tony de Ronde prijs

Op de Wetenschapsdag staan we stil bij de waardevolle bijdrage van Tony aan wetenschappelijk onderzoek met de introductie van een prijs die zijn naam zal dragen. De Tony de Ronde prijs wordt uitgereikt aan ervaringsdeskundigen die een uitzonderlijke bijdrage lever(d)en aan nefrologisch onderzoek.

Het is geen prijs die automatisch jaarlijks wordt toegewezen, de prijs wordt alleen uitgereikt als een uitzonderlijke bijdrage zich aandient. 

Antistoffen meten

Als je antistoffen hebt tegen 6 tot 84% van de mogelijke donoren, dan heet dit geïmmuniseerd. Is dit tussen 85 en 100%, dan wordt dit aangeduid als hoog-geïmmuniseerd. De hoeveelheid antistoffen kan van tijd tot tijd fluctueren. Daarom wordt bij mensen die op de wachtlijst staan voor een niertransplantatie, om de drie maanden bloed afgenomen om de hoeveelheid antistoffen te meten. Tijdens onderzoek om vast te stellen of je bij een mogelijke donor past (de kruisproef), worden daarom ook eerdere metingen in ogenschouw genomen.

Feiten en cijfers

Ongeveer 15% van de nierpatiënten is hoog-geïmmuniseerd. Dit komt in alle leeftijdscategorieën voor, maar met name in de leeftijd van 30 tot 50 jaar. In deze groep bevinden zich relatief veel patiënten die voor re-transplantatie in aanmerking komen en al van kinds af aan nierproblemen kregen. Vrouwen zijn eveneens relatief oververtegenwoordigd, omdat zwangerschappen in belangrijke mate meespelen bij het aanmaken van antistoffen.