Nieuwe behandelingen voor wie geen antistoffen tegen corona aanmaakt

Mogelijk zullen ook extra prikken een kleine groep patiënten geen bescherming bieden tegen corona, is de inschatting van onderzoekers. Hiervoor wordt een oplossing gezocht. Zo kwam afgelopen zomer in het nieuws dat er nu krachtige, in het laboratorium gemaakte antistoffen beschikbaar zijn als noodmedicijn. Antistoffen-deskundige Bart Rijnders geeft antwoorden op veel gestelde vragen hierover.

Wat houdt dat in, een behandeling met kunstmatige antistoffen? ‘

Je krijgt een infuus met antistoffen die tot wel duizend keer krachtiger zijn dan ‘doorsnee’ antistoffen. Deze antistoffen zijn in het laboratorium gemaakt, naar voorbeeld van de allerbeste antistoffen die er ooit zijn gevonden in het bloed van mensen die corona hebben gehad,’ vertelt Bart Rijnders. Hij is internist-infectioloog in het Erasmus MC en doet onderzoek naar de behandeling van corona met antistoffen. Het Erasmus MC paste als eerste ziekenhuis in Nederland de kunstmatige antistoffen toe op patiënten. Bart: ‘REGEN-COV is een cocktail van twee antistoffen (casirivimab en imdevimab). Het middel heeft een voorlopige goedkeuring van de European Medicines Agency.’

Hoe werken de kunstmatige antistoffen?

‘De kunstmatige antistoffen, ook wel monoklonale antistoffen genoemd, binden aan het coronavirus. Ze zorgen dat het virus minder makkelijk kan binnendringen in je cellen. Daardoor kan het zich minder goed vermenigvuldigen en loopt de infectie minder snel uit de hand. Ook zorgen de antistoffen dat je afweersysteem het virus beter herkent en opruimt. Je lichaam raakt het virus sneller weer kwijt. Je knapt, gemiddeld gezien, sneller op.’

Hoe weet ik of de antistoffen bij mij zullen werken, mocht ik corona krijgen?

‘Helaas kunnen we niet voorspellen of de behandeling zal aanslaan. We weten wel dat de kunstmatige antistoffen het best werken als je ze snel krijgt, in de eerste week nadat corona is vastgesteld. En dat de behandeling alleen voordeel oplevert bij mensen die zelf geen antistoffen aanmaken. Kom je in het ziekenhuis met corona, dan meten we eerst of je antistoffen aanmaakt. Heb je antistoffen, of dat er nu veel of weinig zijn, dan geven we de behandeling niet.’ Waarschuw dus je nefroloog zodra je een positieve corona-test hebt. Dan kan hij of zij (laten) meten of je antistoffen aanmaakt en er mogelijk voor zorgen dat je in die cruciale eerste week kunstmatige antistoffen krijgt.

De nieuwe antistoffen worden ‘een doorbraak’ genoemd. Werken ze echt zo goed?

‘Ja. Vooral dus als je de kunstmatige antistoffen vroeg krijgt. Mensen met een verzwakt afweersysteem maken vaak die eerste cruciale week geen antistoffen aan, maar later wel. De kunstmatige antistoffen kopen tijd, ze helpen je tot je zelf antistoffen gaat aanmaken. Ze geven 70% minder kans op ziekenhuisopname of overlijden. Dit blijkt uit een aantal studies, waaronder een grootschalig Amerikaans onderzoek met REGEN-COV en zo’n vierduizend patiënten.’

Het onderzoek is nog niet in een wetenschappelijk tijdschrift verschenen. Ons tijdschrift Wisselwerking heeft de resultaten al wel kunnen inzien. ‘Verder werkt de behandeling ook tegen de deltavariant,’ aldus Bart.

Hebben de kunstmatige antistoffen ook zin als je al flink ziek bent?

‘Ja. De helft van alle mensen die wij nu in het ziekenhuis opnemen met COVID-19, al dan niet gevaccineerd, blijkt geen antistoffen aan te maken tegen corona. Als zulke patiënten REGEN-COV krijgen, liggen ze gemiddeld korter in het ziekenhuis en daalt hun sterftekans van 30% naar 24%. Dat blijkt uit een Brits onderzoek met bijna tienduizend patiënten.’ Ook dat onderzoek is nog niet in een wetenschappelijk blad gepubliceerd, maar de resultaten heeft Wisselwerking al kunnen bekijken.

Wat zijn de risico’s van kunstmatige antistoffen?

‘Uit het Britse onderzoek blijkt dat REGEN-COV geen enkel voordeel biedt voor patiënten die zelf ook antistoffen aanmaken. Sterker nog, we kunnen niet uitsluiten dat de antistoffen zelfs schadelijk voor hen zouden kunnen zijn. Hoe dat precies zit, weten we nog niet. Misschien kunnen de antistoffen het afweersysteem ook te sterk aanzwengelen. Verder kan het infuus een allergische reactie geven. Dat is meestal eenvoudig te verhelpen. En er zouden bijwerkingen kunnen ontstaan die we nu nog niet kennen.’

Wie komt in aanmerking voor behandeling met kunstmatige antistoffen?

‘Volgens de Nederlandse behandelrichtlijn kun je alleen kunstmatige antistoffen krijgen als je zelf geen antistoffen blijkt aan te maken na een coronabesmetting en je een verhoogd risico hebt om ernstig ziek te worden van corona.’ Denk aan mensen die afweeronderdrukkende middelen gebruiken of ouder zijn dan 70 jaar of ernstig nierfalen hebben of een transplantatie hebben gehad. Of aan een klein percentage dialyse patiënten (het merendeel van de mensen die dialyseren, maakt wel antistoffen aan, bleek uit de RECOVAC-studie).

Wat als je corona hebt en ziek thuis zit. Kun je dan om de antistoffen vragen?

‘Dat kan, maar het is niet eenvoudig. We zitten in een overgangsfase. Veel artsen hebben nog geen ervaring met het geven van REGEN-COV. En het beleid verschilt per ziekenhuis. In het Erasmus MC bijvoorbeeld meten we de antistoffen bij elke patiënt die we opnemen in het ziekenhuis Dan heb je binnen een paar uur de uitslag en weet je of behandeling met kunstmatige antistoffen nodig is. Maar dat is lang niet overal mogelijk of standaardbeleid. Waarschuw je nefroloog op tijd en bespreek je opties.’

Kun je ook preventief kunstmatige antistoffen krijgen om infectie te voorkomen?

‘In Nederland kan dat alleen in het kader van onderzoek. Het is aannemelijk dat de antistoffen preventief helpen, maar dat is nog niet bewezen. Verder loopt er onderzoek naar het preventief geven van natuurlijke antistoffen. Die antistoffen haalt bloedbank Sanquin uit het bloed van mensen die genezen zijn van corona. Wat wel is bewezen, is dat kunstmatige antistoffen goed beschermen als je ze geeft vlak nadat een kwetsbaar persoon in nauw contact is geweest met iemand met corona. Denk aan bewoners van een verpleeghuis of aan gezinsleden. In Nederland gebeurt dat nog niet.’

Hebben preventieve antistoffen ook nadelen?

‘Ze zijn duur. Ik schat duizenden euro’s per behandeling. Een ander probleem is dat de kunstmatige antistoffen na een paar maanden weer uit je bloed verdwijnen. Je hebt dus meer behandelingen per jaar nodig. Dat telt op.’

De NVN heeft de minister van Volksgezondheid gevraagd toe te zien op de betaalbaarheid van de behandeling met antistoffen. En onlangs riep de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) landen op om bij de fabrikanten aan te dringen op lage prijzen.

Wat werkt beter: een derde prik of het toedienen van preventieve kunstmatige antistoffen?

‘Vaccinatie heeft als voordeel dat je niet alleen de aanmaak van antistoffen stimuleert, maar ook andere delen van het afweersysteem traint. Namelijk de T-cellen, die ook sterk helpen beschermen tegen corona. Een volgende stap zou kunnen zijn: bepalen of de mensen die na die extra vaccinaties nog steeds geen antistoffen aanmaken, in onderzoeksverband preventief antistoffen zouden kunnen krijgen.’

Wanneer kunnen we die preventieve antistoffen verwachten?

Bart durft geen voorspelling te doen, de ontwikkelingen gaan zo snel. ‘AstraZeneca bijvoorbeeld’, vertelt immunoloog Marjolein van Egmond in een NVN-webinar over antistoffen en vaccinaties, ‘heeft nieuwe kunstmatige antistoffen gemaakt die langer in je bloed blijven dan REGEN-COV. Volgens een persconferentie over de voorlopige resultaten, blijven deze antistoffen zes maanden tot een jaar in je bloed. En lijken ze goed te helpen om infectie te voorkomen. Of dat echt zo is, weten we pas als er meer onderzoeksgegevens openbaar worden gemaakt. De farmaceut hoopt eind dit jaar toelating tot de Amerikaanse markt aan te vragen voor zijn ‘langwerkende’ antistoffen.’

Meer weten?

• Morgen, 13 oktober, organiseren wij het webinar De derde prik. Hierin komen naast de effectiviteit van vaccinaties bij nierpatiënten ook REGEN-COV en het preventieve gebruik van kunstmatige antistoffen aan bod. Wil je daarbij zijn, meld je dan aan in de Agenda. Heb je vragen, dan kun je die vooraf stellen via dejong@nvn.nl. Tijdens het webinar zelf kun je vragen stellen via de chat.
• Op de playlist Coronavirus en -vaccin bij nierpatiënten op YouTube kun je twee eerdere webinars Coronavaccinatie, de nieuwste overwegingen terugkijken. Het webinar De derde prik wordt daar later deze week aan toegevoegd.

Tips

Heb je geen antistoffen? Meld je aan voor het onderzoek

Metingen van de RECOVAC-studie wijzen uit:

• Circa 4 op de 10 transplantatiepatiënten maken geen antistoffen tegen corona aan.
• De meeste dialysepatiënten maken wél antistoffen aan. Slechts bij 7% zijn helemaal géén antistoffen gemeten en dat zijn bijna allemaal patiënten die afweeronderdrukkende medicijnen gebruiken.

Heb je geen antistoffen aangemaakt na vaccinatie? Dan kun je je opgeven voor onderzoek naar het preventieve gebruik van uit bloed geïsoleerde natuurlijke antistoffen. Mail naar: pkpdstudie@erasmus.nl.  

Positieve coronatest?

Is er ontdekt dat je corona hebt opgelopen? Meld je snel bij je nefroloog, opdat gekeken kan worden of je in aanmerking komt voor de nieuwe behandeling met kunstmatige antistoffen.

Tekst: Berber Rouwé, Illustratie: Beeldinzicht, Peter Snaterse